Przedsiębiorca w sporze ze swoimi kontrahentami ma duże możliwości wyboru sądu, który zajmuje się sprawą.Jan Kowalski szefuje firmie zajmującej się transportem różnych towarów. Liczy sig z tym, że spory jego spółki z innymi firmami mogą trafić na sądową wokandę. Wie jednak, że w Polsce postępowania sądowe trwają dlugo. Jest tak zwłaszcza w dużych miastach, a szczególnie w Warszawie. Dlatego prezes Kowalski chciałby, żeby jego ewentualne spory rozstrzygał sąd, który ma mniej spraw do rozpatrzenia, ale orzekają w nim doświadczeni sędziowie. Tacy dają lepszą rejkojmię poprawnego rozpatrzenia sprawy, która może mieć, jak to się często zdarza w stosunkach gospodarczych, charakter zawiły pod względem faktycznym i prawnym.
Czy to tylko marzenia Jana Kowalskiego? Wcale nie. Wybór sądu jest możliwy. Pod pewnymi jednak warunkami.
Umowa prorogacyjna
Jedną z metod pozwalających na wybór sądu powszechnego jest zawarcie między stronami sporu klauzuli
umownej, tzw.. prorogacyjnej, opisanej w art. 46 kodeksu postępowania cywilnego.
– Dzięki niej przedsiębiorcy mogą zdecydować, który właściwy miejscowo sąd zajmie się załatwieniem spornej sprawy – mówi Michał Wysocki radca prawny z kancelarii Wysocki i Partnerzy. – Taka klauzula może się znaleźć na przykład w kontrakcie. Na jej mocy strony mogą poddać ewentualne spory, powstałe w związku z wykonaniem zawieranej umowy, sądowi właściwemu ze względu na siedzibę jednej ze stron.
– Najczęściej tej, która ma silniejszą pozycję. Jest to dla takiego silniejszego przedsiębiorcy korzystne, ponieważ pozwoli mu uniknąć niedogodności związanych z prowadzeniem sporu sądowego w innym mieście, co wiąże się na przykład z koniecznością dojazdu na rozprawę – wyjaśnia Stanisław Rachelski, wspólnik w kancelarii Rachelski & Wspólnicy. Za pomocą umowy prorogacyjnej nie można jednak modyfikować tzw. właściwości sądowej wyłącznej (szczegóły ramka ) i rzeczowej, która najczęściej zależy od wartości dochodzonego majątku. Dla przykładu, spór o niezapłaconą fakturę na kwotę 10 tys. zł. rozstrzyga w pierwszej instancji sąd rejonowy, a nie okręgowy.
Do wyboru sądu nie zawsze jednak jest potrzebna specjalna umowa. Niekiedy taką możliwość dają
obowiązujące przepisy.
– I tak, powództwo o roszczenie majątkowe przeciwko przedsiębiorcy można wytoczyć przed sądem,w
którego okręgu znajduje się zakład główny lub oddział, jeżeli roszczenie pozostaje w związku z działalnością tego zakładu lub oddziału – tłumaczy Michał Wysocki.
Klauzula arbitrażowa
W założeniu do szybkiego i sprawnego rozpatrywania spraw pomiędzy przedsiębiorcami służy sąd polubowny. Może on być właściwy we wszystkich sprawach, w których dopuszczalna jest ugoda sądowa.
– Do sądu polubownego przedsiebiorca.może się zwrócić wtedy, gdy w umowie określowno, że spory z niej wynikłe zostaną poddane rozstrzygnięciu takiego sądu, lub gdy już po zaistnieniu sporu strony uzgodniły taki sposób jego rozstrzygnięcia – informuje Michał Wysocki.
Przedsiębiorcy mją tu dosyć dużą swobodę. Mogą się zdecydować na sąd polubowny, który funkcjonuje w ramach ogólnie uznanych instytucji, takich jak izby handlowe czy branżowe zrzeszenia przedsiębiorców prowadzących danego typu dzialalność. W Polsce do tej kategorii należą np. sądy arbitrażowe przy Krajowej Izbie Gospodarczej i PKPP Lewiatan. Można również powołać sąd polubowny o charakterze sądu ad hoc, niezwiązanego z jakąkolwiek instytucją.
– Zaletą sądownictwa polubownego jest możliwość wpływania przez strony sporu na jego obsadę. Najczęściej bowiem praktykowanym sposobem wyłonienia składu orzekającego jest wskazanie przez każdego z uczestników po jednym arbitrze, który z kolei wskazuje superarbitra, mającego decydujący wplyw na rozstrzygnięcie sprawy – konkluduje Michał Wysocki.
Jakie koszty
O wyborze sądu decydują czgsto koszty, jakie trzeba ponieść w związku z procesem (głównie wniesienie wpisu i opłacenie pełnomocników). Na ogół wysokość wpisu jest ustalana tak, że do pewnego progu w sądzie powszechnym jest ona znacznie niższa niż w sądzie polubownym, natomiast po przekroczeniu tego progu sytuacja się odwraca. Przedsiębiorcy mają się więc nad czym zastanawiać.
Zmiana powództwa nie jest możliwa w przypadku:
– spraw o własność lub o inne prawa rzeczowe na nieruchomości ( tu powództwo można wytoczyć tylko przed sądem miejsca położenia nieruchomości);
– powództw z tytułu dzidziczenia, zachowku oraz zapisu, polecenia i innych rozporządzeń testamentowych (są wytaczane wyłącznie przed sądem ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeśli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, to przed sądem miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lu jego część;
– spraw ze stosunku członkostwa spółdzielni, spółki lub stowarzyszenia ( wytacza się je wyłącznie według miejsca siedziby tych podmiotów.